Theo định ước và truyền thống của chư Tôn thiền đức trong Tông môn pháp phái, hàng đệ tử, đệ tôn truyền thừa thuộc dòng Lâm Tế Gia Phổ tại tổ đình Giác Lâm cứ vào những ngày đầu tháng Chạp âm lịch hàng năm lại cùng nhau vân tập về Tổ đình để làm lễ tưởng niệm ngày viên tịch Tổ sư Tổ Tông – Viên Quang và Tảo tháp chư vị tiền bối Trụ trì các đời.
Tại tổ đường trang nghiêm, trầm hương quyện toả, chư Tôn đức đã đối trước di ảnh của chư vị Tổ sư thành kính dâng hương tưởng niệm 189 năm ngày viên tịch của thiền sư Tổ Tông – Viên Quang và hiệp kỵ chư vị Tiền bối hữu công. Theo đó, đồng tâm phát nguyện cùng nhau đoàn kết Tông môn, giữ gìn Tổ ấn và phát triển đạo vàng vang danh muôn thuở.
Dịp này, môn đồ đệ tử đã ôn lại hành trạng và đạo nghiệp của Tổ sư. Đồng thời, theo truyền thống, chư Tôn đức đã cùng nhau hữu nhiễu các bảo tháp của chư Tổ được an trí trong khuôn viên Tổ đình Giác Lâm.
Theo sử sách được lưu giữ tại Tổ đình Giác Lâm (quận Tân Bình, TP.HCM), Thiền sư Viên Quang sinh năm 1758, húy là Tổ Tông (người Việt gốc Hoa), vì ông nội của Ngài là một trong số tướng sĩ trong đạo quân của Tổng binh Cao Lôi Liêm Trần Thượng Xuyên của nhà Minh không chịu thần phục nhà Thanh, nên bỏ Trung Hoa qua Đàng Trong (Đại Việt) xin thần phục chúa Nguyễn vào năm 1679, được chúa Nguyễn cho vào làm ăn sanh sống ở Đồng Nai.
Lúc còn nhỏ, Thiền sư Viên Quang thường đến chùa Đại Giác tu học với Trụ trì là Hòa thượng Thành Đẳng Minh Lượng. Khi lớn lên, Thiền sư Viên Quang thọ giáo với đệ tử của Hòa thượng Thành Đẳng là Thiền sư Phật Ý Linh Nhạc, thuộc thế hệ 36 của phái thiền Lâm Tế chánh tông
Thiền sư Viên Quang tu học từ nhỏ giỏi chữ Hán, chịu khó và chăm chỉ tu hành, nghiên cứu nhiều kinh sách, từ kinh sách Phật giáo đến các môn học khác như sách Nho học, Lý dịch, Địa lý... nên uyên thâm cả Phật học và Nho học.
Năm Nhâm Thìn (1772), chùa Giác Lâm khuyết thầy Trụ trì, nên Phật tử chùa này đến chùa Từ Ân xin Hòa thượng Phật Ý Linh Nhạc cử Sư đến hoằng hóa. Thiền sư Viên Quang được thầy bổ đến Trụ trì tại chùa Giác Lâm xã Phú Thọ, huyện Tân Bình, dinh Phiên Trấn (thành phố Hồ Chí Minh ngày nay).
Khi về chùa Giác Lâm, Thiền sư Viên Quang đã là một vị cao tăng uyên bác với tâm nguyện phổ hóa Phật pháp, Thiền sư Viên Quang mở rộng chùa Giác Lâm thành Phật học xá, thông báo cho chư tăng khắp nơi ai muốn tham học Phật pháp thì đến chùa Giác Lâm. Chùa đài thọ cho học tăng mọi phí tổn, từ việc ăn uống đến kinh sách, tập bút... trong suốt hơn 20 năm
Năm Mậu Ngọ (1798), Thiền sư cho xây cất chùa lại bằng các loại gỗ quí, cây to, và ngói tốt. Chùa phải xây cất trong nhiều năm mới hoàn thành (1798-1804).
Năm Gia Long thứ mười tám (1819), Ngài cho mở Giới đàn tại chùa Giác Lâm, tăng chúng và thiện nam tín nữ đến qui y thọ giới rất đông.
Hòa thượng Tổ Tông Viên Quang viên tịch tại chùa Giác Lâm vào ngày mùng ba tháng chạp năm Đinh Hợi (1827), thọ 70 tuổi, đồ chúng lập tháp an vị nhục thân của Tổ tại sân chùa, trên bia tháp chỉ ghi đơn sơ: “Lâm Tế Chánh Tông, Tông Hiến Quang Công, Đại Lão Hòa thượng.”
Cuộc đời và đạo nghiệp của Tổ sư Viên Quang có thể xem là vị Tổ có công đầu trong việc đặt nền móng cho Phật giáo Nam Bộ. Tiếp nối truyền thống tốt đẹp đó, đệ tử của Tổ sư đã làm vẻ vang Phật giáo Việt Nam gần 2 thế kỷ qua như: Thiền sư Tiên Giác – Hải Tịnh được thỉnh làm Tăng Cang thời vua Gia Long; tiếp nối truyền thừa là Thiền sư Minh Khiêm có đệ tử Thiền sư Như Hiển – Chí Thiền (Tổ đình Phi Lai, An Giang), cùng nhiều vị Tôn đức Hoà thượng khai sơn và trụ trì nhiều tự viện trên toàn vùng Nam Bộ.
Tâm Giao, ảnh: Đăng Huy
